2 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego „Kraków”
W związku z podjęciem w marcu 1944 r. decyzji o przeformowaniu 1. Korpusu Polskiego Sił Zbrojnych w armię, zaistniała konieczność sformowania lotniczego związku taktycznego, w skład którego poza istniejącym już 1. Pułkiem Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”, wchodziłyby pułk lotnictwa szturmowego oraz pułk lekkich nocnych bombowców.
Samolot Po-2 znajdujący się w Muzeum Lotnictwa Polskiego
W tym czasie niemal wszystkie zasoby ludzkie polskiego lotnictwa znajdowały się na Zachodzie. Ponieważ zgodnie z umową zawartą przez gen. W. Sikorskiego polscy piloci z ZSRR znaleźli się na Zachodzie, to tworzenie polskiego lotnictwa wojskowego na terenie byłego ZSRR odbywało się w zupełnie innych warunkach niż miało to miejsce na Zachodzie. Przeprowadzona na wschodnich terenach Rzeczypospolitej mobilizacja nie doprowadziła do pozyskania przeszkolonych rezerw lotniczych. Uwarunkowania te sprawiły, że zarówno sprzęt jak też personel lotniczy wywodził się z armii radzieckiej. Dopiero w dalszej kolejności zamierzano od podstaw szkolić polskich kandydatów na lotników. Podstawę rozbudowy polskiego lotnictwa na Wschodzie stanowiły wytyczne dowódcy 1. Armii Polskiej z 31 marca 1944 r. oraz jego rozkaz z 1 kwietnia tegoż roku, który nakazywał m.in. sformowanie 2. Pułku Nocnych Bombowców. Formowanie pułku rozpoczęto 1 kwietnia 1944 r. na lotnisku Grigoriewskoje, przeznaczonym do organizacji i szkolenia polskich jednostek lotniczych. Na dowódcę wyznaczono płk. Józefa Smagę, oficera radzieckiego polskiego pochodzenia, szefem sztabu został ppłk Jan Korotkiewicz. Zgodnie z etatem Nr 015/264 w skład pułku miało wchodzić 154 żołnierzy (101 oficerów, 44 podoficerów i 9 szeregowców, w tym 35 pilotów i 34 nawigatorów), zorganizowanych w trzy eskadry bojowe. Pułk miał być wyposażony w 32 samoloty typu Po-2. Jednostka otrzymała nazwę „Kraków”. Było to nawiązanie do roli tego miasta w historii Polski, a także w dziejach lotnictwa polskiego, w Krakowie w 1918 r. bowiem powstała jedna z pierwszych lotniczych eskadr odradzającego się państwa polskiego. Ponadto przed wojną na lotnisku Rakowice bazował 2. Pułk Lotniczy, którego eskadry walczyły w wojnie obronnej w 1939 r. W pierwszych dniach kwietnia 1944 r. do miejsca formowania pułku przybyła 30-osobowa grupa kandydatów na pilotów, wyłoniona z żołnierzy polskich jednostek piechoty oraz 25 żołnierzy z 1. PLM „Warszawa”. Po przeprowadzeniu badań przez komisję lekarską oraz sprawdzeniu z wiedzy ogólnej, zakwalifikowano wszystkich skierowanych do 2. PNB „Kraków” do dwóch grup – kandydatów na pilotów i kandydatów na techników i mechaników. Równolegle władze radzieckie skierowały z własnych rezerw grupę pilotów, nawigatorów i techników na uzupełnienie stanu formowanego pułku. Część radzieckich pilotów i techników występowała w charakterze instruktorów, którzy poczynając od 15 kwietnia 1944 r. przystąpili do szkolenia obu grup kandydatów na pilotów i mechaników. W tych warunkach, obok pełnego stanu pułku to jest trzech eskadr bojowych, dodatkowo szkolącą się grupę kandydatów na pilotów wydzielono w oddzielną eskadrę tzw. rezerwowo-szkolną. Zakładano bowiem, że w miarę postępów w szkoleniu z eskadry tej kierować się będzie do eskadr bojowych pilotów, którzy będą zastępować radzieckich oficerów i podoficerów. Kandydatów na techników i mechaników, po krótkim przeszkoleniu, skierowano do eskadr bojowych, gdzie uczyli się praktycznej obsługi sprzętu. Nietypowość w organizacji 2. PNB polegała m.in. na tym, że obok zgrywania bojowego pułku należało jednocześnie szkolić we własnym zakresie rezerwę pilotów. Poczynając od czerwca 1944 r., kiedy to przebazowano pułk na lotnisko w Gostomlu, położono nacisk na szkolenie bojowe. 17 sierpnia 1944 r. pułk został przebazowany na kolejne lotnisko polowe w miejscowości Dys k. Lublina, a następnie skierowany na lotnisko polowe w Woli Rowskiej. Były to pierwsze polowe lotniska na wyzwolonych terenach Polski.
Wycinek artykułu Henryka Czyżyka z magazynu Lotnictwo nr 6/2010
